Kaki, czyli hurma wchodnia

Dzień dobry!

Jest wiele azjatyckich roślin owocowych, których odkrycie w naturze troszkę mi zeszło, a kiedy już znalazłam jedno drzewo, nagle zaczęły pojawiać się następne - tak było w przypadku jujuby (Ziziphus jujube), chińskiej truskawki (Myrica rubra) czy drzewa mydlanego (Sapindus mukorossi), ale i naszego dzisiejszego bohatera, czyli hurmy wschodniej (Diospyros kaki), znanej bardziej pod nazwą kaki czy persymona.

Tak więc przebywając w Xi'an, mieście persymon i granatów, postanowiłam przyjrzeć się bliżej tej pierwszej roślinie!

Źródło: plantsillustrations.org

Nazewnictwo

Hurma wschodnia znana jest pod wieloma nazwami, więc by formalności stało się zadość wymienię wszystkie - hebanek, hebanowiec, szaron, szarona, czasami mylnie nazywana hebanowcem, z którym jest spokrewniona. Dwie najpopularniejsze nazwy, których sama używam kiedy mówię o tym owocu to oczywiście kaki i persymona. Natomiast łacińska nazwa tego gatunku to Diospyros kaki.

Kaki i  Persymona

Te dwie nazwy są dość łatwe do odszyfrowania, zacznijmy zatem od kaki - jest to japońska nazwa, pod którą Europejczycy poznali ten owoc. Persymona (ang. persimmon) jest nieco bardziej skomplikowana. Pochodzi z języka rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej, gdzie występują inne gatunki z rodzaju Diospyros. Konkretnie chodzi o słowa pasiminan, pessamin oraz putchamin, oznaczające suchy/wysuszony owoc. Persymony bardzo często są suszone i spożywane jak figi czy daktyle.

Hurma, hebanek, hebanowiec, szaron

Gatunek ten należy do rodziny hebankowatych. Wszystkie te nazwy to różne warianty odnoszące się do jednej z właściwości tego rodzaju, a mianowicie drewna, które akurat nie ma zbyt wielu zastosowań, ponieważ jest zbyt łamliwe.

Natomiast szaron i szarona to przeróbki z izraelskiej nazwy tego owocu, który z kolei powstał od nazwy odmiany o takiej samej nazwie, która jest masowo uprawiana właśnie w Izraelu.

 

Wiosenne młode liście i pąki kwiatowe persymony w Chinach

Diospyros kaki

Łacińska nazwa zawsze składa się z dwóch członów, drugi już rozszyfrowaliśmy. Jednak Diospyros jest jeszcze zagadką! Otóż na przekór pochodzi on z Greki. Starożytni Grecy uważali bowiem, iz kaki jest boskim owocem - dios pyros. Dios oczywiście oznacza bóg, natomiast pyros owoc. Zagadka rozwiązana:)

Historia i pochodzenie

Persymony pochodzą z Azji Wschodniej, a odnalezione skamieliny dzikich liści tego gatunku datuje się na 2,5 miliona lat temu. Podobno w Japonii i Korei Południowej znaleziono podobne wyniki. Persymony mają, wbrew pozorom, dość długą historią uprawy - hodowane są przez ludzi już ponad 3 tysięcy lat. Jednak znaleziska archeologiczne dowodzą, iż były użytkowane i zbierane już nawet 10 tysięcy lat temu w okolicach miasta Xi'an.

Historię chińskiej uprawy persimmon, biorąc pod uwagę skamieniałości i pozostałości po roślinie, relikty kulturowe, literaturę oraz rosnące nadal wiekowe drzewa, można podzielić na pięć etapów:

1. Okres dzikiej zbiórki (8000 p.n.e. - 1000 p.n.e.) w okresie dynastii Xia i Shang ludzie często utrzymywali się z polowań i kolekcjonowania. Początkowo owoce hurmy wchodniej zbierane były w stanie dzikim, a także rozprzestrzenione przez ptaki i zwierzęta.
2. Okres szkolenia i uprawy (1000 p.n.e.- 500 n.e.) powoli ludzie opanowali metodę uprawy i doboru persymon w procesie zbierania w terenie, a po przemieszczeniu smak był całkiem dobry, więc zaoferowali właścicielom i cesarzom niewolników. 
3.  Okres upraw na dużą skalę (581r-1367r). Persymony zostały oficjalnie uznane za lecznicze, co dodatkowo wpłyneło na popularność owoców, które stały się w Chinach drzewem uprawianym chętnie i powszechnie. 
4. Okres powstania głównych obszarów produkcji (1368-1980) Chińczycy mają już wiedzę na temat uprawy persymon oraz sposobu ich suszenia. Roślina ta była kluczowa podczas częstych klęsk żywiołowych i braku żywności. Z tego względu niemal każde gospodarstwo domowe na północy posiadało choć jedno drzewo.
5. Okres po reformie ogrodniczej (1980-obecnie). Planowana gospodarka w Chinach stała się gospodarką rynkową. Zatem wraz z rozwojem sytuacji materialnej i potrzebami ludzi, ze względu na poprawę standardów życia, wymagania dotyczące persymon są coraz wyższe, ważna jest nie tylko ilość, ale także jakość.  

 

Kwiat hurmy wschodniej, moja dłoń dla skali ;)

 

Dla Europejczyków hurmę wschodnią odkrył Marco Polo, który o suszonych owocach wspominał w swoich dziennikach w XIV wieku. Sprowadzono ją jednak dopiero w XIX wieku, gdzie początkowo uprawiana była na wybrzeżu Morza Śródziemnego we Francji, Włoszech i innych krajach Śródziemnomorskich, a także w południowej Rosji i Algierii. 

Nieco później, w 1856 roku nasiona hurmy wschodniej trafiły do USA, gdzie roślina zyskała na popularności i do dziś jest chętnie uprawiana.

Opis

Hurma wschodnia jest średnich rozmiarów drzewem z rodziny Hebankowatych (Ebanaceae). Osiąga 12-18 metrów wysokości, korona zazwyczaj lekko zaokrąglona i wąska, osiąga około 6 metrów szerokości przy maksymalnej wysokości. Kaki jest też rośliną długowieczną.

Liście hurmy wschodniej są dość duże, od 7 do nawet 25 centymetrów długości oraz 5-10 cm szerokości, z długim ogonkiem, osadzone naprzemiennie. Mają eliptyczny lub jajowaty, nieco podłużny kształt z lekko zaostrzoną końcówką. Blaszka liściowa jest skórzasta, lekko błyszcząca, natomiast od spodu beżowo brązowawe. Jesienią liście przebarwiają się na żółto lub pomarańczowo, a następnie opadają.

Kwiaty męskie i żeńskie są zwykle pojawiają się na osobnych drzewach; czasami jednak zdarza się, że żeńskie kwiaty znajdują się na męskich drzewach, a czasami męskie kwiaty na żeńskich drzewach. Są to jednak bardzo niezwykłe przypadki i zdarzają się dość rzadko. Kwiaty męskie wyrastają w grupach po 3 w kątach liści, mają 4-częściowy kielich i koronę oraz 24 pręciki w 2 rzędach. Kwiaty żeńskie, zazwyczaj pojedyncze, mają duży, liściopodobny kielich, 4-częściową, jasnożółtą koronę, 8 nierozwiniętych pręcików i spłaszczoną lub zaokrągloną zalążnię ze znamieniem. Zdarzają się także obupłciowe kwiaty, które mają cechy pośrednie między nimi.

Owoce na pierwszy rzut oka przypominają bardzo pomidory :)

Owoc posiada trwały kielich, może być okrągły, stożkowaty, spłaszczony lub prawie kwadratowy. Ma cienką, gładką, błyszczącą, żółtą, pomarańczową, czerwoną lub brązowo-czerwoną skórkę, żółty, pomarańczowy lub ciemnobrązowy, soczysty, galaretowaty miąższ, zazwyczaj bez pestek. Bardzo rzadko zdarza się jednak, iż owoc zawiera od 4 do 8 płaskich, podłużnych, brązowych nasion o długości 2 cm. Zazwyczaj jednak nie dotyczy to odmian sprowadzanych do Polski.

Zasadniczo miąższ niedojrzałego owocu jest gorzki i mający właściwości ściągające, aż do osiągnięcia pełnej dojrzałości, kiedy stanie się miękki, słodki i przyjemny, ale typy o ciemnym miąższu mogą być słodkie i jadalne nawet przed pełnym dojrzewaniem.

Uprawa

Diospyros kaki przede wszystkim wymaga odpowiedniego klimatu. Drzewo znosi od klimatu subtropikalnego do umiarkowanie umiarkowanego. W Ameryce przyjmuje się, że kaki rośnie dobrze we wszystkich strefach sprzyjających cytrusom, jednak co ciekawe, te strefy z najzimniejszymi zimami wywołują najwyższe plony. Wilgotność powietrza może wahać się od półsuchej do wysokiej wilgotności.

Przy odrobinie wysiłku można uprawiać kaki w Polsce, do czego przyczyniły się zmiany klimatyczne i ocieplenie naszego klimatu. Tak więc w Polsce Zachodniej i cieplejszych rejonach można próbować uprawy Diospyros kaki w gruncie. Oficjalnie drzewko to wytrzymuje do -6 stopni, prawdopodobnie nieco większe, jednak krótkie mrozy również wytrzyma, mimo wszystko bezpieczniej okryć roślinę na zimę, np agrowłókniną.

 

Jesienne przebarwienie liści hurmy wschodniej

 
Drzewo nie jest wybredne pod względem podłoża i dobrze radzi sobie na każdej glebie. W Chinach rośnie na ubogiej, gliniastej ziemi bezproblemowo. Z kolei na Florydzie rosną na piaszczystych glebach i również owocuje znakomicie. Jedyne czego roślina potrzebuje to dobry drenaż. 

Przy uprawie w doniczce, roślinę należy zimować, tak samo jak cytrusy. 

Niektóre odmiany persymony zaczynają kwitnąć i owocować po 3-4 latach uprawy, inne po 5-6 latach. Owocowanie, nawet w naszym klimacie jest dość, powiedziałabym, szczodre:)

Rozmnażanie

Aby uzyskać własną sadzonkę najprościej jest ją zakupić w odpowiedniej szkółce. Ponieważ bardzo ciężko jest znaleźć nasiona w owocu, wysianie ich jest praktycznie niespotykane. Większość odmian wyhodowana została właśnie tak, by nie zawierały nasion. Ponoć czasem, w okresie Bożego Narodzenia zdarzają się owoce zawierające nasiona, można więc próbować szczęścia. Póki co nie natrafiłam ani w Polsce, ani w Chinach na nasiona persymony.

Sadzonki uprawiane na całym świcie szczepione są na dwóch innych przedstawicielach tego rodzaju - Diospyros lotus, czyli hurmie kaukaskiej (date-plum) oraz Diospyros virginiana - hurma amerykańska. Oba drzewa mają zdecydowanie większą odporność na mrozy, dzięki czemu odporność szczepionej persymony na takie podkładce również wzrasta.

Inną opcją jest ukorzenienie gałązek, jednak jest to dość trudna sztuka, wymagająca wysokiej temperatury oraz wilgotności. Do tego dochodzi problem z uzyskaniem dobrych i świeżych gałązek.

Przekwitnięte kwiaty Diospyros kaki

Uprawiacie kaki? Ciekawa jestem jakie Wy macie doświadczenia z tym owocem lub drzewem? :)

Źródła i  linki:
https://www.crfg.org/pubs/ff/persimmon.html 
Historia: https://zhidao.baidu.com/question/1960831661543024580.html
https://hort.purdue.edu/newcrop/morton/japanese_persimmon.html 
http://przyjaznyogrod.blogspot.com/2016/12/diospyros-kaki-uprawa-w-ogrodzie.html