Gąbczak walcowaty - naturalna gąbka z ogródka!

 Dzień dobry!

 

Przeprowadziłam się i teraz po drugiej stronie ulicy mam coś co w Polsce chyba najlepiej chyba określają słowa ogródki działkowe. Zaszłam tam niedawno z ciekawości i odkryłam wiele ciekawych warzyw i roslin, które planuję Ci tutaj pokazać w niedługim czasie - jak rośnie przepękla, szpinak wodny, który spokojnie może rosnąć bez wody, orzeszki ziemne czy dzisiejszy bohater, czyli trukwa egipska (Luffa aegyptiaca), choć w Chińskiej wersji :)

 

Ogólnie o trukwach

 

Zanim przejdziemy do samej trukwy egipskiej, znanej także jako gąbczak walcowaty, pomówmy sobie troszkę o trukwach. Jest to rodzaj należący do rodziny dyniowatych (Cucurbitaceae) i plemienia Sicyoeae, do którego należą również takie rośliny jak ekspansywna w Polsce kolczurka, mało znane chayote, o którym pisałam na blogu czy cyklantery i gurdliny.

 

Do samego rodzaju trukw/gąbczaków należą cztery gatunki. O jednym już pisałam na blogu i jest to trukwa ostrokątna (Luffa acutangula) znana jako chińska czy tajwańska okra. Jest to roślina powszechnie występująca w Chinach i jej owoce jadane są jako warzywo.

 

Zdjęcia owocu trukwy ostrokątnej (Luffa acutangula)

 

 

Trukwa pokrywkowata (Luffa operculata) to roślina mniej popularna i znana od trukwy egipskiej, jednak uprawiana jest głównie jako roślina ozdobna, jej owoce są zdecydowanie mniejsze, jednak również mogą zostać naturalną gąbką.

 

Luffa sepium jest najmniej znanym gatunkiem, nie posiada polskiej nazwy i ogólnie ciężko coś sensownego na jego temat znaleźć.

 

Ostatnim i najpopularniejszym gatunkiem jest trukwa egipska, inaczej gąbczak walcowaty. Występuje pod dwoma łacińskimi nazwami używanymi zamiennie - Luffa aegyptiaca oraz Luffa cylindrica. Na zachodzie znana jest przede wszystkim z tego, iż można z niej uzyskać naturalną i stuprocentowo ekologiczną gąbkę. Z kolei w Azji roślina ta ma dodatkową funkcję - jest kolejnym warzywem pojawiającym się latem.

Kwiaty męskie gąbczaka

Pochodzenie i historia

 

Gąbczak walcowaty (Luffa aegyptiaca) jest rośliną tropikalną, występującą i uprawianą w cieplejszych rejonach świata. Występuje powszechnie w Azji - Indiach, Nepalu, Bangladeszu, ale i w południowych Chinach, Japonii, Malezji czy Tajlandii; Afryce, Ameryce Południowej czy Środkowej, a także w Europie - potwierdzone  uprawy znajdują się np we Włoszech, Portugalii, w Niemczech czy na Ukrainie. Jak widzisz, na liście znajdują się nasi sąsiedzi, co wskazuje na to, że uprawa w Polsce może również byc powodzeniem. 

Co do pochodzenia samej trukwy, to historia nie jest zbyt jasna i w zasadzie nie ma żadnych konkretnych dowodów na miejsce udomowienia tej rośliny. Wiadomo jedynie, iź była uprawiana już od starożytności. Niektóre źródła podają jako prawdopodobne miejsce udomowienia Azję, a konkretnie Indie. Zapewne stamtąd dotarły do Chin w okolicach VI wieku. W tym samym czasie roślina dotarła także na Bliski Wschód i do Egiptu.

To właśnie Egipt jest najważniejszym punktem w historii gąbczaka walcowatego. W starych egipskich zwojach gatunek ten został pierwszy raz opisany, a samo słowo loofah, od którego pochodzi łacińska nazwa rodzaju (Luffa) pochodzi z języka Arabskiego.

Gąbki pochodzące z upraw gąbczaka używane były aż do II Wojny Światowej, po czym jakimś cudem zostały jednynie w uprawach lokalnych, a sama roślina została nieco zapomniana w naszym świecie.

Kwiat żeński Luffa aegyptiaca

Opis botaniczny rośliny

 

 No dobrze, skupmy się na chwilę na samej roślinie!

 

Trukwa egipska jest jednorocznym tropikalnym pnączem czy też rośliną płożącą, osiągającą nawet 15 metrów długości. Pędy grube, zielone, posiada wąsy czepne.

Liście dość duże, od 10 do 20, nawet 25 cm długości, dłoniastoklapowane, żywozielone i błyszczące, typowe dla rodziny Cucurbitaceae. W zasadzie kwiaty również typowe są dla tej rodziny, o żółtej barwie, pojawiają się na początku lata. Kwiaty żeńskie pojawiają się na starszych pędach, a męskie na wierzchołku rośliny po kilka na raz. Męskie pąki kwiatowe mają naprawdę ciekawy i piękny kształt. Kwiaty mają około 5-8 cm średnicy.

 

Żeńskie kwiaty zapylane są dość łatwo i dość szybko pojawia się zarys owocu (co możesz zaobserwować na zdjęciu poniżej). Same owoce również rosną szybko, jednak zazwyczaj zbierane są przed dojrzeniem. Mogą mieć najrówniejsze kształty, czasem przypominają kształtem cukinię, czasem ogórki, prawdopodobnie w zależności od odmiany. Dlatego też przez jakiś czas myślałam, iż są to różne warzywa. Owoce gąbczaka walcowatego osiągają 20-50 centymetrów długości.

 

 

Uprawa

 

 

W Polsce jedyną opcją wyhodowania sobie własnej gąbki jest siew. Nasiona są dostępne, aczkolwiek niezbyt popularne. Pamiętam, że raz zakupiłam gdzieś w sklepie, ale nie pamiętam czy wysiałam. By roślina miała czas na rozwój i owocowanie należy ją wysiać w marcu pod osłoną. Trukwa egipska potrzebuje 3-4 tygodni by wzejść. Po 15 maja możemy przesadzić rośliną na słaściwe stanowisko.Otymalną średnią temperaturą roczną dla tego gatunku jest 23-27 stopni Celsjusza.

 

Jakie więc stanowisko będzie najlepsze dla gąbczaka walcowatego?

Roślina potrzebuje ciepłego, słonecznego miejsca, mniej więcej takiego jak dla innych roślin z tej rodziny, dobra będzie również szklarnia czy tunel foliowy. Dobrym pomysłem będzie również przygotowanie podpór po której roślina będzie się pięła, co będzie ułatwiać i uprawę i zbiory.

 

Luffa cylindrica radzi sobie dobrze praktycznie w każdej glebie, jednak lubi najbardziej w głębokich, średnio-przepuszczalnych glebach gliniasto-piaszczystych, o pH w zakresie od 5,5 do 6,8, zdecydowanie źle znosi zasolenie gleby. 

Luffa jest wrażliwa na mróz, a nadmierne opady deszczu podczas kwitnienia lub owocowania zmniejszają znacznie plony. Z jednej rośliny można uzyskać około 20-25 sztuk owoców/gąbek.

 

 

Jak zrobić własną gąbkę?

 

Tutaj przechodzimy do punktu dlaczego zazwyczaj trukwę egipską zbiera się jeszcze nie do końca dojrzałą? Otóż w Azji (ponoć w Afryce też) trukwa jest używana jako warzywo, bardzo podobnie jak jest używana chociażby cukinia czy beninkaza, o której mam nadzieję jeszcze napisać tutaj na blogu. Zbiera się je wcześniej, ponieważ po dojrzeniu, owoc posiada wiele nasion, przez co spożywanie go jest dość uciążliwe i niezbyt smaczne. Dlaczego o tym wspominam?

Ponieważ aby otrzymać gąbkę z gąbczaka potrzebujemy owoców dojrzałych. Dojrzałe owoce następnie kładziemy w przewiewnym miejscu i suszymy, a kiedy gąbczak jest już suchy zalewamy wrzątkiem na 20 minut, po czym obieramy ze skóry i wypłukujemy nasiona z wewnątrz. Właściwie gąbka gotowa! Szybko i naturalnie, a przede wszystkim ekologicznie!

Jest jeszcze opcja wybielenia naszej gąbki, ponieważ taka naturalna ma brązowy, niezbyt urodziwy kolor, dlatego możemy użyć wybielacza.

 

 

Źródła i ciekawe linki:

http://www.theplantlist.org/browse/A/Cucurbitaceae/Luffa/

https://www.cabi.org/isc/datasheet/31693 

https://www.feedipedia.org/node/626