Jackfruit - opis i uprawa

Dzień dobry!

Jako że ostatnio zabrałam się z powrotem za siewy, stałam się właścicielem wielu dziwnych roślin, które koczują na moim akademikowym balkonie w Chinach. Najważniejszym dla mnie osobnikiem, królem parapetu jest oczywiście opisywany przeze mnie jakiś czas temu jackfruit (Artocarpus heterophyllus) uzyskany z nasion. Dlatego dziś znów post o tej roślinie;)

Jedna z pierwszych rycin przedstawiających jackfruita, autorstwa Polaka - Michała Boyma

Nazewnictwo

Jackfruit, jackfruit, jackfruit! Logika podpowiada, że nazwa ta powstała dzięki jakiemuś podróżnikowi o imieniu Jack, który odkrył ten cudowny owoc dla Zachodu. A jednak logika tutaj nie działa! Co prawda w historii tego gatunku pojawia się William Jack (szkocki botanik pracujący w Malezjii), jednak mimo wszystko jest to fałszywy ślad, lub jeden z wielu.

Wbrew pierwszemu wrażeniu, nazwa ta pochodzi z języka malajalam używanego w Południowych Indiach - Wybrzeżu Malabarskim (od którego pswoją drogą pochodzi nazwa kardamon malabarski), gdzie owoc ten określany jest słowem chakka. Wlaśnie to słówko pozyczyli sobie Portugalczycy - jaca, a stąd już łatwo się domyślić nowe imie zaczęło krążyć także wśród Brytyjczyków.

Polską oficjalną nazwą tego gatunku jest chlebowiec różnolistny czy drzewo chlebowe. Czasami można natknąć się też na spolszczoną wersję dżakfruit. Skupmy się jednak na chlebowcu, co ewidentnie podsuwa nam skojarzenie z chlebem. Ale dlaczego tak?:)

Prawdopodobnie ma to związek z chlebowcem właściwym (Artocarpus altilis), który jest sztandarowym przedstawicielem swojego rodzaju. Myślę, że jest to kolejny ciekawy gatunek do opisania, a miałam okazję go spotkać na żywo w prowincji Hainan, więc jeśli jesteście zainteresowani dajcie znać. Otóż owoce i nasiona chlebowca są jadalne - ale dopiero po upieczeniu. Jakieś skojarzenia, co jeszcze pieczemy przed jedzeniem?:)

W sumie polska nazwa jest kalką Artocarpus heterophyllus - z greckiego artos oznacza chleb, a carpos owoc, natomiast hetero w skrócie inny/różny.

Historia i pochodzenie

Nie wiem dlaczego, ale zawsze kojarzyłam jackfruita (razem z durianem zresztą) z Półwyspem Malezyjskim, Tajlandią i ogólnie Południowo Wschodnią Azją. A tymczasem nasz dzisiejszy bohater pochodzi z całkiem innego miejsca - Indii. W zasadzie nikt nie jest do końca pewnien jego dokładnego pochodzenia, jednak najstarsze dowody uprawy właśnie tego gatunku pochodzą z tamtego rejonu sprzed 3-6 tysięcy lat.

Z Indii nasze drzewo bochenkowe bardzo łatwo rozprzestrzeniło się po okolicy - dlatego właśnie kojarzy się zazwyczaj Azję Południowo - Wschodnią jako źródło tych owoców. W transporcie na większą skalę dopomogły odkrycia geograficzne i bum na podróże morskie w XVI i XVII wieku.

Warto tu wspomnieć o naszym rodaku, który jako jeden z pierwszych opisał i naszkicował chlebowca. Rysunek Michała Boyma z 1656 roku został wykonany podczas jego podróży po Chinach, co świadczy już o tym, iż gatunek ten uprawiany był tam o wiele wcześniej.

O ile dotarcie do innych rejonów Azji, Australii czy Afryki było dla chlebowca różnolistnego dosyć łatwe, tyle dotarcie do Nowego Świata chwilę trwało. Przed 1888 rokiem udokumentowano jego obecność na Hawajach oraz innych wyspach w rejonie, ale nie zdobył takiej popularności jak w Azji. Chętniej uprawiany natomiast został w Brazylii, gdzie wprowadzono ten gatunek dopiero w połowie XIX wieku.

Co ciekawe, jackfruit miał też przygody na morzu!

W 1782 roku przechwycono francuski statek zmierzający na Martynikę z jackfruit'em na pokładzie. Ładunek nie dotarł do celu, a na Jamajkę, gdzie rozpoczęto uprawę, a po stu latach gatunek ten dotarł także na Florydę i w dalsze, ciepłe zakamarki USA.

Co do Chin, bo tu obecnie koczuję, jackfruit uprawiany jest tylko w pięciu, południowych prowincjach - Hainan, Guangdong, Yunnan, Guangxi i Fujian.

Mapa przedstawiająca wsytępowanie i pochodzenie chlebowaca różnolistnego (Artocarpus heterephyllus)

Opis

Jackfruit należy do rodziny morwowatych (Moraceae), tak jak żółtnica, morwa biała czy figowiec. Jednak rozmiarami owoców jackfruit przewyższa wszystkie inne, ale do tego dojdziemy za chwilę.

Drzewo bochenkowe osiąga około 20-25 metrów wysokości. Rośnie niezbyt regularnie, rozgałęzia się bardzo nisko na pniu, przez co ma bardziej krzaczasty pokrój, choć bardziej wyrośnięty budzi respekt. Kora szara, lekko pomarszczona. Zastosowanie ma również drewno dżakfruta, które kolorem zbliżone jest ponoć do drewna mahoniowca właściwego (Swietenia mahagoni).

Liście zimozielone (a raczej, należy powiedzieć, że roślina ta rośnie w klimacie bez zimy), błyszczące, owalne i skórzaste, na szczycie lekko zaostrzone. Osiągają nawet do 22 centymetrów, choć młode liście, a już zwłaszcza w uprawie doniczkowej, mają około 10-15 centymetrów długości. Co ciekawe, listki na młodych gałęziach mają lekko ząbkowane brzegi, natomiast liście wyrastające ze starszych mają gładkie brzegi. Liście są też wyraźnie unerwione na żółto lub jasnozielono.

Na lewym zdjęciu przekwitnięty kwiatostan żeński (brązowy) i zielony męski, a na prawym zdjęciu dwa zielone kwiatostany meśkie i jeden żeński (biały), jeszcze kwitnący.

Chlebowiec różnolistny jest rośliną jednopienną, co oznacza, że jeden osobnik wytwarza zarówno kwiaty męskie jak i źeńskie. Nie są zbyt spektakularne i raczej nie rzucają się w oczy kolorem - mają zieloną lub jasno zieloną barwę. Oba kwiaty, a w zasadzie kwiatostany, wyrastają zazwyczaj blisko siebie, mają podobny kształt (mniej więcej jak przyszły owoc). Różnią się rozmiarami - kwiatostany żeńskie są mniejsze i bielsze, ze względu na białe kwiaty, natomiast męski kwiatostan jest mniejszy, nieco węższy i bladozielony, jednak ciemniejszy od żeńskiego kwiatostanu.

Ogólnie temat kwiatów jackfruita wydaje mi się dość ciekawy, zwłaszcze kiedy przejrzałam wszystkie zdjęcia tego gatunku jakie wykonałam podczas wszelkich podróży i okazało się, że udało mi się sfotografować kwiaty nawet nie jeden raz, ale po prostu nie zwróciłam na nie uwagi, biorąc je za niedojrzałe, świeżo zapylone owoce.

Dżakfruit jest wiatropylny, jednak w celu zwiększenia owocowania bardzo często stosuje się zapylanie ręczne. Od zakwitnięcia do dojrzenia owocu musi minąć około 150-180 dni.

Owoc dżakfruta jest jednym z największych, jeśli nawet nie największym owocem na świecie. Osiąga niesamowite rozmiary - nawet do metra długości i 30 kg wagi! Oczywiście istnieją mniejsze odmiany, gdzie owoce mają około 5 kg i rozmiarami zbliżone są do duriana.

Owoc ten w zasadzie jest owocem złożonym, tak jak własnie morwa. Oznacza to, że jest to właściwie jakby owocostan zrośnięty ciasno ze sobą. Skóra jest gruba, skórzasta i twarda, produkuje sok mleczny. Ma zielony kolor, gdy jest niedojrzały, a gdy jest gotowy do spozycia ma żółtawo-zielony kolor.

Wewnątrz znajduje się miąższ oraz nasiona. Miąższ ma barwę zbliżoną do duriana - kremowo beżową (w smaku według mnie też te dwa owoce są nieco podobne). Każde nasiono otoczone jest przez chrupiącą i aromatyczną miazgę. Nasiona również są jadalne, ale po obróbce termicznej. Są dość duże - około 2-3 centymetrów długości.

Dojrzewający owoc w ogrodzie botanicznym w Singapurze

Uprawa

Jackfuit jest rośliną z wilgotnych tropikalnych rejonów świata, dlatego należy jej zapewnić mniej więcej takie warunki. Młode rośliny są bardzo wrażliwe na mróz i niedobory wody, co mogę potwierdzić na właśnych doświadczeniach - gdy temperatura spadła poniżej 15 stopni, siewka straciła połowę liści, a gdy temperatura taka utrzymała się dłużej, straciła drugą połowę.

Zima może być więc problematycznym okresem, tak jak w przypadku karamboli (Averrhoa carambola). Najlepiej więc nie schodzić z temperaturą poniżej 20 stopni. Stanowisko powinno być ciepłe cały rok. Może być słoneczne, lub lekki półcień.

Podłoże powinno mieć pH w granicach 5.0-7.0, czyli lekko kwaśne. Jackfruit toleruje każdry rodzaj gleby, także możemy spróbować wymieszać zwykłą ziemię uniwersalną z taką dla iglaków lub borówek, żeby zmienić nieco pH.

Najważniejszą rzeczą jest podlewanie, ponieważ i susza i powódź w doniczce może źle wpłynąć na młodą roślinę, lub co najgorsze - ją zabić. Podlewamy więc gdy wierzch ziemi przeschnie. Nawozimy tak jak każdą inną roslinę, czyli tylko w sezonie wegetacyjnym.

Rozmnażanie

Najłatwiejszą metodą rozmnażania jackfruita jest siew. Nie jest to jednak zbyt popularny w Polce owoc, z tego co mi wiadomo, raczej ciężko dostać coś świeżego (jeśli macie jakiś cynk, gdzie można dostać owoc chlebowca, dajcie znać!). Mój jackfruit został wysiany w Chinach, gdzie problem z dostępem do tego owocu jest nieograniczony.

Możecie więc próbować kupić nasiona przez internet lub spróbować przemytu (oczywiście nie zachęcam, bo to chyba niezbyt legalne:)). 

Świeże nasiona kiełkują bezproblemowo, należy wyciągnąc jej ze skórzastego materiału, w którym się znajdują i wysiać bezpośrednio do ziemii lub namoczyć dobę w ciepłej wodzie i położyć na wilgotnej gazie lub wacie, najlepiej w plastikowym, przezroczystym pudełku, w słonecznym miejscu lub ciepłym miejscu.

Więcej o samym owocu i siewie pisałam oczywiście w poście jackfruit z nasion, także zapraszam i tam! :)

3-miesięczna siewka jackfruita

Uprawiacie jackfruita? Daj znać jak wam idzie! :)

Źródła i linki:
https://www.crfg.org/pubs/ff/jackfruit.html 
https://hort.purdue.edu/newcrop/morton/jackfruit_ars.html 
https://www.growables.org/information/TropicalFruit/jackfruit.htm#Bibliography