Papeda, czyli limonka kaffir!

Dzień dobry!

Przeglądając zdjęcia z różnych ogrodów botanicznych natrafiłam na kolekcję cytrusów z Singapuru i natchnęło mnie do napisania o popularnej roślinie cytrusowej z Południowo-Wschodniej Azji, której zastosowanie jest nieco inne niż jak to się zazwyczaj robi z cytrusami. Limoka kaffir (Citrus hystrix), inaczej papeda, to azjatycki liść laurowy!

Nazewnictwo

Cytrusy to niesamowicie skomplikowana rodzina, gdzie poszczególne gatunki, odmiany i mieszańce rozmnażają się ze sobą cały czas tworząc tak skomplikowane drzewo geneaologiczne, że aż wręcz niemożliwe do odgadnięcia co jest czym. Dlatego cytrusy zostały podzielone na grupy/podgrupy w zależności od przodków lub według występowania.

Wspominam o tym dlatego, że nazwa papeda jest również używana do oznaczania jednej z grup cytrusów, do której należy właście Citrus hystrix, ale i inne gatunki takie jak Citrus cavaleriei, Citrus latipes czy Citrus halimii.

Inne nazwy papedy to kaffir lime, Mauritius lime, makrut lime czy bardzo urocza według mnie polska nazwa skrzydła anioła. Zacznijmy od początku - pochodzenie nazwy kaffir lime, czyli limonka kaffir nie do końca znane, kaffir jest Arabskim słowem na określenie ludzi o innej religii niż Islam.

Czasem pojawiają się nazwy takie jak Mauritius lime czy Thai lime, co określa po prostu pochodzenie rośliny czy owocu. Bywa także nazywana dziką limonką, przez dziwny kształt owoców. Natomiast skrzydła anioła odnoszą się do liści tej limonki, które mają charakterystyczny wygląd przypominający skrzydła.

Łacińska nazwa limonki kaffir to Citrus hystrix. Pierwszy człon pochodzi z Greki - jakimś cudem Grecy byli w stanie połączyć skojarzeniowo cytrusy z cedrami, bo właśnie od tego słowa najprawdopodobniej pochodzi nazwa cytryna. A wzięło się to od zapachu - liście cytrusów mają mieć zapach podobny do owoców cedru. Natomiast hystrix zostało podkradzione z łacińskiej nazwy jeżozwierza, ponieważ sama roślina ma kolce.

Historia i  pochodzenie

Mimo iż limonka kaffir pochodzi oficjalnie z Azji Południowo-Wschodniej, głównie Tajlandii czy Kambodży, pierwsze wzmianki o tej roślinie pochodzą z Mauritiusa. Być może spowodowane było to tym, że to własnie tam dotarli najpierw Europejczycy i stamtąd własnie została wywieziona pierwsza sadzonka, która do Europy, a dokładnie do Francji dotarła. Stąd też roslina ta bywa nazywana Mauritius lime.

Inne źródła mówią, iż pierwsze spotkanie z tym gatunkiem i zbiory przez Europejskich botaników (Pierre Sonnerat) nastąpiły w latach 1771-1772 w Indonezji. Odbyło się to w ukryciu, a po kilkunastu latach (1796) opublikowano wyniki w Encyclopedie methodique Lamarcka.

Po raz pierwszy został wyhodowany w Europie pod koniec XVIII wieku, kiedy został wprowadzony do Francji przez amatora z Mauritiusa, gdzie był uprawiany. Jeden z owoców został przekazany do ogrodu botanicznego w Montpellier w 1808 roku, jednak roślina wysiana z owoców nie kwitła przez wiele lat i w 1813 roku poddano się i nazwano ją Citrus hystrix, jedynie na podstawie kolców, nie owoców czy liści.

Co ciekawe roslina ta dostępna była w handlu dość szybko, ponieważ francuskie szkółki już w 1816 roku sprzedawały ją chętnym i bogatym nabywcom!

Opis

Citrus hystrix należy do rodziny Rutowatych (Rutaceae). Dorasta maksymalnie do 12 metrów, jednak zazwyczaj osiąga 3-6 metrów wysokości. Ma zazwyczaj nierówny pień oraz krzewiasty pokrój, jednak zdarza się też taki osobnik, który ma jednak pokrój drzewiasty. Korona często rozgałęziona i nieregularna.

Roślina uzbrojona w krótkie i sztywne kolce, młode kolce mają lekko brązowawą barwę, starsze są zielone.

Liście ciemnozielone, błyszczące oraz zimozielone. Liść składa się z dwóch części, z czego górna jest zakończona dość ostro, podstawa liścia klinowata, tępa lub zaokrąglona. Liście są owalne oraz ząbkowane na brzegach, osiągają od 3 do nawet 15 cm długości oraz 3-6 cm szerokości. Po rostarciu liście wydzielają charakterystyczny cytrusowy zapach, dzięki znajdującym się w blaszce liściowej lizygenicznych zbiorników wydzielin, które wydzielają olejki eteryczne.

Kwiaty typowe dla cytrusów pojawiają się na wiosnę na końcówkach pędów lub w kątach liści czy gałązek. Pąki kwiatowe zazwyczaj pojawiają się w gęstej grupie do 5 kwiatów. Są one drobne i o krótkich ogonkach, średnica kwiatu to około 0,5-0,7 centymetra. Szypułka żółtozielona, naga o długości maksymalnie pół centymetra. Płatki białe, owalne lub lekko trójkątne i krótko spiczaste, od zewnętrznej strony mają łagodnie wybarwione na fioletowo brzegi oraz fioletowe kropki. Kwiat zawiera też dużą ilość pręcików oraz zielony kielich.

Z kwiatów oczywiście pojawiają się owoce!

Owoce papedy są zwisające, wielkości piłki tenisowej (5-7 cm średnicy) i w zasadzie tego samego kształtu - owalnego, choć zdarzają się też takie o niezbyt regularnym kształcie lubv elipsowate czy jajowate. Skórka owocu ma bardzo charakterystyczną teksturę, nieregularną czy nawet wręcz chropowatą, przez co bardzo łatwo je rozpoznać. Gruba skórka zawiera również gruczoły zawierające olejki eteryczne.

Po dojrzeniu owoc może być żółty lub zielony. Wnętrze również może mieć takie barwy, w smaku limonka kaffir jest bardzo kwaśna i lekko gorzka. Nasiona jajowate, podłużne, 1-1,5 cm długości, 0,5 cm grubości.

Dwa rodzaje limonek, po lewej owoce limonki kaffir (Citrus hystrix)

Uprawa

Stanowisko dla doniczki z papedą powinno być przede wszystkim słoneczne, bowiem roślina bardzo lubi ciepło - w końcu pochodzi z bardzo ciepłego rejonu świata! Zapewniamy więc roślince stanowisko w okolicy południowego okna (choć inne też będą ok jeśli pomieszczenie jest jasne), jednak nie stawiamy jej od razu na bezpośrednim słońcu. Niezahartowana roślina ze sterylnej szkółki może źle znieść gwałtowne zmiany, w tym i nasłonecznienie.

Temperatura to kolejna rzecz, która jest dość istotna w uprawie cytrusów. Limonka kaffir powinna rosnąć w cieple, od 16 do 30 stopni. Roślina nie może przebywać w temperaturze poniżej 13 stopni, ponieważ zacznie przemarzać. Mimo to dobrze jest zapewnić jej lekkie zimowanie, czyli zimowy spoczynek jaki miałaby w swojej ojczyźnie. Myślę, że warunki w nieogrzewanym dobrze pokoju w okolicach 18 stopni będą idealne na zimę. Jest to ważne dla pobudzenia rośliny do kwitnienia.

Co ciekawe papeda jest dość wytrzymała jeśli chodzi o podłoże i nie jest zbyt wybredna pod tym względem. Wystarczy jej dobrze przepuszczalna ziemia z dobrym drenażem, bez szczególnych preferencji co do pH, co jest dość niezwykłe, ponieważ cytrusy zazwyczaj preferują kwaśną glebę.

Podlewamy gdy ziemia przeschnie, co sprawdzamy palcem, ziemia powinna być stale lekko wilgotna, jednak nie jest dobrze, jeśli przelejemy, lub co gorsza będzie stać jakiś czas w wodzie - sprzyja to gniciu korzeni. Zasilamy roślinę nawozem wiosną i latem co około 2 tygodnie. Zimą robimy przerwę, by limonka nieco odpoczęła.

 

Uprawiacie limonkę kaffir? Jestem ciekawa waszych doświadczeń z tą rośliną, zarówno ogrodniczych jak i kulinarnych! Dajcie znać w komentarzach:)

Źródła:
Historia: https://www.nparks.gov.sg/sbg/research/publications/gardens-bulletin-singapore/-/media/sbg/gardens-bulletin/4-4-54-2-04-y2002-v54p2-gbs-pg-185.pdf 
http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=2&taxon_id=242313263 
https://citrusvariety.ucr.edu/citrus/hystrix_2454.html