Dzień dobry!
Dziś pokażę Wam roślinę typowo chińską, która w moim ogrodzie w Polsce rośnie już od kilku lat, ale jakoś nie było okazji by o niej wspomnieć czy napisać coś więcej. W końcu zawsze pojawiały się inne materiały do artykułu i tak pozostawiłam ten temat na później - czyli na dziś!
Zatem poznajcie cytryńca chińskiego (Schisandra chinensis)!
 |
| Rycina z 1962 r. przedstawiająca cytryńca chińskiego, źródło: plantillustrations.org/ |
Systematyka
Cytryniec chiński należy do rodziny cytryńcowatych (Schisandraceae), do której należą także rodzaje:
- kadsura - przedstawiciele również mają jadalne owoce, są dość rzadko spotykane, zazwyczaj lokalnie w Azji, mi udało się spotkać tylko tzw czarnego tygrysa, czyli Kadsura coccinea;
- badian - przedstawiciel tego rodzaju, dokładnie badian właściwy (Illicium verum) dostarcza nam dość znanej przyprawy - anyżu gwiazdkowego;
 |
| Niedojrzałe owoce cytryńca chińskiego w sierpniu |
Do rodzaju cytryńców zalicza się około 26 różnych gatunków (w zależności od źródeł te liczby się różnią, np Chińczycy wyróżniają 28 gatunków), różnice te wynikają z dużego podobieństwa z rodzajem kadsura i niektóre gatunki "przerzucane" są z jednego rodzaju do drugiego w miarę badań genetycznych.
Co ciekawe 19 gatunków występuje na terenie Chin (22 w Azji, pozostałe gatunki występują w Ameryce), z czego aż 12 z nich występuje endemicznie w Państwie Środka.
W Polsce w sprzedaży dostępny jest także inny, ozdobny gatunek cytryńca - cytryniec czerwonokwiatowy (Schisandra rubriflora).
 |
| Źródło: efloras.org/ |
Nazewnictwo
Idąc tropem problematycznej momentami systematyki zobaczmy sobie najpierw różne synonimy nazwy łacińskiej naszego cytryńca. Używaną obecnie nazwą jest oczywiście Schisandra chinensis, ale możecie spotkać też takie nazwy, szczególnie przy materiałach historycznych:
- Kadsura chinensis - nazwa z 1837 roku, nadana przez rosyjskiego botanika Mikołaja Turczaninowa
- Maximowiczia amurensis - pierwszy człon pochodzi od nazwiska kolejnego rosyjskiego botanika Karla Maximowicza, drugi od rzeki Amur w rejonach występowania cytryńca chińskiego
- Maximowiczia chinensis - inna kombinacja łacińskich nazw
Obecnie obowiązująca nazwa - Schisandra pochodzi od greckich schizein - oddzielać oraz aner/andros - mężczyzna, co odnosi się do rozdzielnopłciowych kwiatów tego rodzaju.
Polska nazwa cytryniec najprawdopodobniej wzięła się od właściwości cytryńca i wysokiej zawartości witaminy C, zupełnie jak u cytryny, albo i lepiej! Ciekawą nazwą jest też ta rosyjska, na którą natrafiłam podczas researchu na temat cytryńca - limonnik (Лимонник), osbiście uważam, że jest równie trafna jak nasza :)
Dającą dużo informacji o tej roślinie nazwą jest ta chińska - wǔ wèi
zi (五味子), czyli pięcio-smakowy owoc (dosłownie "pięć smaków dziecko", piękny dowód na to, że chiński nie należy tłumaczyć dosłownie). Co ciekawe, Chińczycy rozróżniają dwa typy cytryńca - południowy (南五味子), czyli S. sphenanthera oraz północny (北五味子), czyli własnie nasz S. chinensis. Najwidoczniej oba gatunki mają podobne właściwości owoców.
 |
| Moje szybkie tłumaczenie tego zdjęcia, źródło: baidu.cn |
Pochodzenie
Schisandra chinensis oczywiście naturalnie występuje w Azji, a dokładnie w jej północno-wschodnich rejonach, obejmujących głównie terytorium Chin oraz Rosji, jednak udokumentowano występowanie cytryńca również w Japonii oraz Korei.
Na terytorium Rosji występuje na Terytoriach Nadmorskim i Chabarowskim, w regionie Amur, na Sachalinie (nie wyżej niż 51 ° N), na Wyspach Kurylskich (Shikotan, Kunashir, Iturup), a także wzdłuż wybrzeża Cieśniny Tatarskie.
Natomiast na terytorium Państwa Środka cytryńce naturalnie występują w północnych prowincjach - w Heilongjiang, Jilin, Liaoning, Mongolii Wewnętrznej, Hebei, Shanxi, Ningxia, Gansu oraz Shandong.
Opis
Cytryniec chiński jest pnączem osiągającym zazwyczaj 8-9 metrów długości, w zależności od stanowiska może osiągać mniejsze lub większe rozmiary - większe oczywiście w tych cieplejszych rejonach. Na dalekiej północy cytryńce osiągają jedynie cztery metry długości.
Pędy elastyczne, owijające się wokół podpory zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Starsze łodygi osiągają maksymalnie 1,5-2 cm średnicy, pokryta pomarszczoną, łuszczącą się, ciemnobrązową korą. Młodsze pędy z gładką żółtawą korą, z kolei najświeższe pędy mają czerwonawą barwę.
Liście skrętoległe, eliptyczne lub odwrotniejajowate, o długości 5-14 cm długości i mniej lub bardziej ząbkowanym brzegu i zaostrzonym końcu. Wszystkie części rośliny po roztarciu mają ponoć aromatyczny zapach.
Cytryniec chiński jest rośliną jednopienną, co oznacza że na jednym osobniku pojawiają się zarówno kwiaty męskie, jak i żeńskie; czasem zdarzają się ponoć osobniki, które wytwarzają jedynie męskie kwiaty, lub jedynie żeńskie. Dla lepszych plonów najlepiej zaopatrzyć się po prostu w dwie sadzonki.
Kwiaty pojawiają się w maju i czerwcu, wyrastają z kątów liści w grupkach po dwie do pięciu sztuk, na dłuższych szypułkach. Same kwiaty mają zazwyczaj białą, kremową barwę, w miarę przekwitania mogą nabierać lekkiego różu. Na pierwszy rzut oka mogą przypominać nieco kwiaty magnolii, stąd też angielska nazwa chinese magnolia vine.
Owoce dojrzewają w sierpniu i wrześniu, i tak jak przy kwiatach cytryniec przypominał magnolię, tak przy owocach mi osobiście przypomina pieprz. Drobne i kuliste, czerwone owoce zebrane są w zwisające grona o długości nawet do 30 cm, ale zazwyczaj mają około 5-15 cm.
Wewnątrz pojedynczego owocu mogą znajdować się 1-2 nasiona, drobne i płaskie, o nerkowatym kształcie i brązowawej barwie
 |
| Niedojrzałe owoce cytryńca chińskiego |
Uprawa
Pierwszą dobrą wiadomością na temat tego azjatyckiego pnącza owocowego jest fakt, że jest ono całkowicie mrozoodporne w naszym klimacie. W zasadzie to roślina ta wytrzymuje dość duże spadki temperatur, do -20℃ czy nawet -30℃.
Roślina lubi światło, dlatego najlepszym stanowiskiem byłoby słoneczne lub półsłoneczne, choć toleruje także półcień. Niektóre źródła podają, że cytryniec jest wręcz światłożądny, dlatego najlepiej jest dobrze przemyśleć miejsce nasadzenia, ponieważ światło będzie determinować najprawdopodobniej ile owoców będziemy mieć w przyszłości. Stanowisko powinno być także osłonięte od ewentualnych wiatrów.
Z kolei podłoże dla naszego pnącza owocowego są te dobrze zdrenowane, żyzne oraz wilgotne, jednak nie powinny one być podmokłe ani przesychające. W razie problemów może być potrzebne dodatkowe podlewanie. Ewentualne nawożenie przeprowadzamy wiosną.
Istotnym elementem przy uprawie cytryńców są podpory! Należy przy tym pamiętać, że pną się one okręcając wokół podpory, bez nich pędy będą się płożyć po ziemi, przez co nie będą wytwarzać owoców. Pędy należy także odpowiednio przycinać na wiosnę, tak by kolejne pędy nie obkręcały się wokół siebie, co również będzie osłabiało kwitnienie.
 |
| Moje cytryńce akurat rosną dość dziko, pod moją nieobecność nie były cięte w ogóle |
Zastosowanie
Co do owoców wiele źródeł podaje, że mają one podobne zastosowanie do żeńszenia (Panax ginseng). Warto wziąć pod uwagę to, że wszystkie Zachodnie źródła raczej wskazują na to by używać owoców na świeżo - na soki, nalewki czy inne przetwory. Z drugiej strony, w medycynie chińskiej owoce cytryńca stosowane są raczej suszone.
Myślę, że temat zastosowania i ogólnie owoców cytryńca chińskiego to materiał na osobny artykuł, dlatego dajcie znać, jeśli jesteście tym zainteresowani!
 |
| Dojrzałe owoce cytryńca chińskiego |
Dajcie znać czy słyszeliście wcześniej o cytryńcach i czy chcielibyście wiedzieć więcej o tych roślinach.
A jeśli macie juz cytryńce w ogrodzie, podzielcie się swoimi doświadczeniami poniżej!
Źródła i ciekawe linki:
Źródła i ciekawe linki:
Lista gatunków cytryńców HARVARD - cyryniec chiński pod numerem 16
Seneta. W., Dolatowski J. Dendrologia, str196
Chen Youmin, 园林树木学 (Garden Dendrology - Chiński odpowiednik pozycji powyżej), str365
