Owoce cytryńca - smak, właściwości i przepisy

 Dzień dobry!

Jakiś czas temu pokazałam Wam moje cytryńce (Schisandra chinensis), które rosną już u mnie jakieś 5-6 lat, jednak jakoś nigdy wcześniej nie dałam Wam o nich znać. W tym roku, jako że nie wracam do Chin postanowiłam skupić się na roślinach tutaj i tak o to rozpoczęłam jesienne eksperymenty z owocami cytryńca chińskiego!

Myślę, że efekty tych eksperymentów mogą być naprawdę ciekawe, zwłaszcza że w polskim internecie mało jest materiałów na ten temat, dlatego dziś zapraszam Was do wyczerpującego i lekko subiektywnego posta o owocach cytryńca!

Wygląd owoców

 Zacznijmy od tego jak owoce cytryńca w ogóle wyglądają i rosną.  Przede wszystkim owoce zebrane są w specyficzną kiść, gdzie wyrastają one wprost z głównej szypułki. Mi osobiście niesamowicie przypominają one owoce pieprzu, budowa mniej więcej podobna, a kolor identyczny!

Jednak kiść zazwyczaj osiąga średnio 5-15 cm długości, choć zdarzają się także takie okazy do 30 cm, wszystko zależy od ilości zapylonych w kiści kwiatów oraz pielęgnacji i nawożenia rośliny.  Zdarzają się takie owocostany, gdzie zapylonych kwiatów było 2-3, a bywają też takie jak na zdjęciach poniżej lub dłuższe.

Pojedynczy owoc jest okrągławy, pokryty cienką błyszczącą skórką, o średnicy do jednego centymetra, chyba najłatwiej byłoby mi je porównać rozmiarami do porzeczki czerwonej (nie wiem czemu na to nie wpadałam na to wcześniej). 

Miąższ pojedynczej kuleczki dość miękki, soczysty i czerwony, a wewnątrz znajdują się 1-2 nasiona w kształcie nerki. 

 

Smak

Tutaj zaczyna się jedna z ciekawszych kwestii dotyczących cytryńca. Podczas zbierania i przetwarzania owoców na potrzeby tego tekstu zebrałam kilka ciekawych uwag dotyczących smaku.

Być może słyszeliście gdzieś, że owoce cytryńca nazywane są owocem o pięciu smakach (five-flavour-fruit czy chińskie - wǔ wèi zi (五味子), czyli pięcio-smakowy owoc) i coś w tym rzeczywiście jest. Internet podaje, że działa to w ten sposób:

• skórka owocu jest słodka
• miąższ kwaśny
• nasiona są gorzkie i cierpkie
• a całość po przetworzeniu jest słonawa

 

Tyle w teorii. Z moich doświadczeń, pierwszą rzeczą jaką poczujecie próbując świeżych owoców to przede wszystkim mocny, kwaśny smak. W zależności od tego jak dojrzałe są owoce po chwili poczujemy także słodki smak. 

Jeśli nie lubicie gorzkiego smaku nie polecam rozgryzać nasion - mają one naprawdę cierpki i gorzki smak (dokładnie w tej kolejności), trochę przypominający mi smak nasion kozieradki.

Ciekawą sprawą jest jednak to, że im mniej dojrzałe owoce (czasem trafia się jedno czy dwa słabo wybarwione w kiści), tym łatwiej wyczuć nieco imbirowy posmak. 
 

 

Właściwości

Owoce Schisandra chinensis są tradycyjnie stosowane w medycynie chińskiej na kaszel, świszczący oddech, astmę, choroby wątroby, zaburzenia żołądka, nadmierne pocenie się i ogólnie stres oraz bezsenność¹.  

Z kolei ekstrakty z owoców Schisandra chinensis wykorzystywane są w medycynie ze względu na ich cenne właściwości biologiczne: hepatoprotekcyjne, adaptogenne i ergogeniczne, przeciwnowotworowe, przeciwzapalne, przeciwwrzodowe, przeciwutleniające i detoksykujące².

Skład chemiczny

W owocach cytryńca chińskiego (oraz kilku innych gatunków) odnaleziono wiele nowych, roślinnych triterpenoidów o właściwościach jak powyżej. Są to jednak wciąż świeże badania (2014-2021), a w Europie "na serio" zainteresowano się właściwościami owoców cytryńca dopiero w 2008 roku.

Według polskich badaczek zawierają one (wybaczcie, że nie po polsku, ale nie jestem chemikiem i nie mam pojęcia jak to przetłumaczyć): Schisandrin, schisandrins B and C, gomisins A and G, schisantherins A and B, deoxyschisandrin, γ-schisandrin, schisanthenol²;  Co ciekawe skład różni się w obrębie innych gatunków, wliczając w to bliźniaka cytryńca chińskiego - S. sphenanthera!

Oprócz tego owoce (oraz nasiona) zawierają oczywiście inne składniki - witaminę C oraz E, żywicę, garbniki, kwasy organiczne oraz niewielką ilość cukrów.

 

Przepisy

Przechodzimy do praktyki, czyli przepisów. Owoce cytryńca spokojnie możemy przetwarzać tradycyjnymi metodami - na soki, nalewki czy inne przetwory. Ja spróbowałam jednej metody zachodniej, którą opiszę Wam poniżej. 

Pomyślałam jednak, że ciekawie będzie pokazać Wam co robią Chińczycy z owocami cytryńca. Z pewnością może to być pouczające poszukać u źródła jak ich używać, zwłaszcza że mają one zastosowanie w TCM - Traditional Chinese Medicine. 

 

Wersja chińska

Zanim zaczniemy muszę Wam powiedzieć, że w Chinach, niezależnie od stosowania zachodniej czy lokalnej medycyny musicie to zrobić w konsultacji z lekarzem. Puenta jest więc taka, że w Chinach lekarze TCM zalecają poszczególne zioła i ich dawki, przez co wszystko jest pod czyjąś kontrolą, tak samo radzę robić w Polsce z ziołami -  skonsultować się z lekarzem.

Samo wyszukiwanie hasła "五味子" w baidu powoduje wyskoczenie takiego okienka z właściwościami i ostrzeżeniem. W internecie możecie też przeczytać, iż obok żeńszenia cytryniec jest równie popularną rośliną medyczną. Cóż, nie do końca tak jest, zdecydowanie chińskie daktyle, chryzantemy czy jagody goji wybijają się ponad cytryńca popularnością, jednak rzeczywiście ma on dość ważne miejsce w TCM.

Suszone owoce cytryńca

Chińczycy ogólnie kochają suszone zioła i nie inaczej jest z owocami cytryńca, które zazwyczaj stosowane są w wersji suszonej w całości, rzadziej sproszkowane.  Zatem przygotowanie cytryńca w wersji chińskiej jest dość łatwe - zbieramy podczas słonecznej pogody, rozkładamy i suszymy. Może to być piekarnik na niskiej temperaturze, specjalna suszarka czy po prostu słońce.

Gdy owoce są już odpowiednio wysuszone przechowujemy je w szczelnym pojemniku i wyciągamy w razie potrzeby. Suche owoce bardzo wolno oddają smak, dobrym krokiem może być zalewanie wrzątkiem sproszkowanego cytryńca lub gotowanie go metodą "na kompot" dopóki nie puści koloru.

Ja zalałam owoce (dosłownie 10 sztuk) wrzątkiem i po 20-30 minutach czuć było słaby, słodko-słony posmak. Możecie więc wybrać swoją ulubioną metodę na wyciągnięcie smaku i jego właściwości. Podrzucam Wam kilka przepisów z chińskich stron do potestowania ;)

 1. Herbata z cytryńca - wersja podstawowa

Składniki:  

• 30 gram suszonych owoców cytryńca chińskiego, 
• około 2 litry wody, 
• cukier/miód (opcjonalnie)
  

Wykonanie: Owoce cytryńca płuczemy pod bieżącą wodą przez około minutę, następnie wrzucamy do garnka, zalewamy wodą i gotujemy dopóki nie nabierze koloru. Gdy ostygnie możemy dodać cukier, pijemy codziennie w małych dawkach. Myślę, że zmniejszenie proporcji będzie tutaj dobrym wyjściem.

2. Herbata z cytryńca i jagód goji

Składniki:

• 10 gram suszonych owoców cytryńca chińskiego, 
• 15 gram czerwonych jagód goji,
• około 1 litra wody

Wykonanie: Suszone owoce pluczemy pod bieżącą wodą na sitku przez około minutę, następnie wrzucamy je do termosu.kubka termicznego. Zalewamy wrzątkiem i zostawiamy na godzinę. Można je również zagotować jak w przepisie powyżej. Pijemy nie więcej niż kubek dziennie.

3. Herbata z cytryńca i chińskich daktyli

Składniki:

• 10 gram suszonych owoców cytryńca chińskiego, 
• 5 sztuk suszonych chińskich daktyli,
• pół litra wody
  
• cukier (opcjonalnie)

Wykonanie: Suszone owoce oczywiście płuczemy. Następnie wrzucamy je do garnka i zalewamy wodą. Gotujemy około 30 minut, po czym wyrzucamy wykorzystane owoce, a sok przelewamy przez sitko do dzbanka czy kubka i dodajemy cukier.

Suszone chińskie daktyle - owoce głożyny pospolitej

4. Zielona herbata z cytryńcem

Składniki:

• torebka dowolnej zielonej herbaty lub około 1-3 gram sypanej zielonej herbaty,
• 5 gram suszonych owoców cytryńca chińskiego, 
• miód
  

Wykonanie: Owoce cytryńca wrzucamy na patelnię i prażymy delikatnie przez chwilę, dopóki nie zczernieją. Następnie przerzucamy je do kubka, dodajemy torebkę herbaty i zalewamy wrzątkiem. Po 5 minutach możemy przelać płyn do kolejnego kubka i zalać ponownie. Na koniec dodajemy miód wedle uznania.

5. Ryżanka z cytryńcem

Składniki:

• 100 gram ryżu
• 10 gram suszonych owoców cytryńca chińskiego,
• 1 litr wody
  

Wykonanie: Owoce oraz ryż płuczemy.  Wrzucamy do garnka i zalewamy wodą, gotujemy jak kompot - do zawrzenia na dużym ogniu, następnie przez chwilę trzymamy miksturę na małym ogniu. 

Mój komentarz: Takie "ryżanki" są dość popularnym śniadaniem w Chinach, choć zazwyczaj zawierają inne składniki. Spokojnie możemy je nieco doprawić solą i pieprzem, gdyż domyślnie są one dość bezsmakowe bazując na naturalnych dodatkach. Możecie tutaj dorzucić także właśnie goji i chińskie daktyle, próbując własne mieszanki. Ja wielką fanką ryżanek nigdy nie byłam ;)

 

Wersja zachodnia

Do tej kategorii zaliczam przetwarzanie owoców "nie na sucho" - czyli na rozmaite soki, syropy, nalewki czy dżemy. Oczywiście Chińczycy też czasem stosują metody zalewania owoców alkoholem, jest to jednak nieco rzadsze. 

Ja  zdecydowanie rekomenduję cytryńca na syrop lub nalewkę, w ten sposób możemy przyjąć małą dawkę skondensowanego cytryńca w regularnym czasie. Myślę, że tak jest lepiej i za względu na smak, jak i jego właściwości.

Owoce po dwóch dniach w cukrze ;)

Przepis na syrop z cytryńca 

Składniki:

• Świeże owoce cytryńca
• Cukier
• Słoik ;)
  

Przygotowanie: 

Owoce obieramy z kiści i płuczemy/myjemy. Następnie wrzucamy do słoika i zasypujemy cukrem, objętościowo cukru powinno być tyle co owoców. Jeśli owoców jest dużo, możemy zasypywać je cukrem warstwowo. Słoik zamykamy szczelnie i stawiamy w ciepłym miejscu na około 2-3 tygodnie, dopóki cukier się nie rozpuści a owoce puszczą sok.

Po tym czasie przecedzamy owoce, przelewamy sok do nowych buteleczek/słoiczków i pasteryzujemy. Gotowe! Syrop używamy regularnie w małych ilościach.

 

Po lewej owoce w dzień po zasypaniu cukrem, po prawej po 2 tygodniach

Macie jakieś inne przepisy na owoce cytryńca? 

A może brakuje Wam przepisów na inne egzotyczne owoce? Dajcie znać w komentarzach! 

Źródła i ciekawe linki: 

 ¹ Pharmacology of Schisandra chinensis Bail.: An overview of Russian research and uses in medicine

²  Phytochemical studies and biological activity of three Chinese Schisandra species (Schisandra sphenanthera, Schisandra henryi and Schisandra rubriflora): current findings and future applications

http://www.iplant.cn/info/Schisandra%20chinensis?t=z 

Oryginalne chińskie przepisy - YT